Oslobođenje Srbije u Prvom svetskom ratu, koje se obeležava danas, Leskovac je dočekao sa jednom četvrtinom manje muškog življa koji su poginuli na frontu ili izgubili život pri prelasku preko Albanije ka Grčkoj. Bitka za oslobođenje Leskovca počela je početkom oktobra 1918. godine.
„Znajući sa kojih strana srpska vojska nadire ka leskovačkoj kotlini, austrougarska vojska postavila je svoje trupe na Kukavici i u selu Strojkovcu, braneći prilaze Leskovcu starim putem preko Kukavice, a u okolini Predejana, Džepa i Grdelice – putem doline Južne Morave. Savladavanje neprijateljskih trupa omogućilo je srpskoj vojsci da 8. oktobra 1918. uđe u Leskovac, u kome će se jedno kraće vreme nalaziti i generalštab srpske vojske“ – objašnjava za STAV Ivan Becić, istoričar.
Austrougari su osvajali zemlju, ali, kako naglašava naš sagovornik, čak i njihovi vojnici imali su probleme sa surovošću bugarskih okupatora koji su se zajedno sa njima nalazili u Leskovcu i okolini.
“U to vreme Leskovac je pripadao Jablaničkom srezu Pčinjskog okruga. Najveće zločine upravo u ovom delu Srbije počinili su Bugari. Dok su muškarci bili na frontu, oni su ubijali sve pred sobom, žene, decu, starce. Takođe, pljačkali su i odnosili sve ono što je bilo vredno, od kućnog nakita do crkvenih zvona. Zabeleženo je da je u vreme Prvog svetskog rata u Leskovcu bilo 17 000 kuća, i gotovo svaka je ostala bez nekog člana porodice od strane bugarske ruke. Čak su i Nemci i Austrougari bili zapšrepašćeni surovošću njihovih zločina, pa su od svojih generalštabova tražili da se Bugari udalje sa prostora južne Srbije” – kaže Becić.
Deset godina nakon oslobođenja Leskovca u Prvom svetskom ratu, leskovčani podižu spomenik “Oslobođenje” koji se danas nalazi u centralnom parku. Srpski vojnik okrenut je prema istoku, kao večni stražar koji gleda prema Bugarskoj, najvećem neprijatelju ovog dela Srbije u Velikom ratu.
“Do 3. novembra na teritoriji Kraljevine Srbije nije bilo više nijednog neprijateljskog vojnika, a zaključivanje primirja sa Nemačkom, koja je poslednja ostala u ratu, 11. novembra srpska vojska dočekala je na Karavankama. Primirjem u Retondi okončana su ratna dejstva između sukobljenih strana” – govori naš sagovornik.
